Ekran bağımlılığı, modern dünyanın gizli salgını. Günümüzün en çok konuşulan konularından biri. Kendimize dürüst olalım: Kaçımız, sabah ilk iş olarak telefona sarılmadan, gece yatmadan son kez ekranı kontrol etmeden durabiliyoruz? Kaçımız, “Ben ekran bağımlısı değilim” diyebiliyor?

İş dışında ekrana asla bakmadığını iddia edenler, bir an durup düşünsünler. Belki de “ekran” kelimesinin çağrıştırdığı o küçük, parlak dikdörtgenden çok daha fazlasına bakıyoruz.

Türkiye’nin Dijital Nabzı: Ekran Bağımlılığı ve İnternet Kullanımı

TÜİK verileri bize çarpıcı bir gerçeği fısıldıyor: Türkiye’de internet kullanım oranı %88,8’e ulaşmış durumda. Bu, nüfusun neredeyse tamamının bir şekilde dijital dünyaya bağlı olduğu anlamına geliyor. Peki bu bağlantı, bizi özgürleştiriyor mu, yoksa prangalarla bağlıyor mu? Anlık mesajlaşma ve sosyal medya uygulamaları, hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Ama bu “vazgeçilmezlik” gerçekten bizim seçimimiz mi, yoksa algoritmaların dayatması mı?

Dünya genelinde ekran bağımlılığı konusunda kapsamlı bir çalışma olmaması, bu sorunun ne kadar karmaşık ve hassas olduğunu gösteriyor. Bağımlılık, kendini gizlemekte ustadır. Tıpkı bir bukalemun gibi, çevremize uyum sağlar ve varlığını inkâr etmemizi sağlar.

Kabulün Acı Tadı: Ekran Bağımlılığı ile Yüzleşme

Ben de artık kabul ediyorum: Ekrana çok bakıyorum. Ve bu durumdan rahatsızım. Telefonumu uyku moduna almak, uygulamalara süre sınırlaması koymak gibi önlemler alsam da, bu çabalarım çoğu zaman sonuçsuz kalıyor. Sanki bir girdabın içindeyim ve ne kadar çabalarsam çabalayayım, dibe doğru çekiliyorum.

Peki ya siz? Telefonunuzu elinize almadan kaç saat geçirebiliyorsunuz? Ekran sürenizi kontrol etmeye cesaretiniz var mı? Korkmayın, yalnız değilsiniz.

Girdabın İçindeki Sesler: Ekran Bağımlılığı Öyküleri

Arayışıma, benim gibi bu dertten muzdarip olanları bularak başladım. Telefonunun ekran süresini kontrol etmekten korkan, arka planda sürekli bir şeyler dinleyip izleyen, “keşfet”te kaybolup saatlerini heba eden, pandemiyle birlikte ekran bağımlılığına yakalanan birçok insanla konuştum.

Bir arkadaşım, “Bir şey yaparken, başka bir işle uğraşırken arka planda mutlaka bir şey dinliyorum, izliyorum. ‘Keşfet’te aşırı, fark etmeden çok zaman gidiyor. Instagram’da geçen boş vakitte aslında gerçekten yani… Geçiyor, geçiyor, geçiyor zaman, saatler geçiyor; sonra ben ne yaptım, ne öğrendim? Hiçbir şey. O can sıkıyor,” diyordu. Bu sözler, hepimizin iç sesi değil mi?

Bir diğerinin ekran süresi 12 saatin üzerinde. Çalışmasına rağmen bu kadar yüksek olması, ekran bağımlılığının ne kadar yaygın olduğunu gözler önüne seriyor. Herkes bağımlı ama çoğu farkında değil.

Dopamin Tuzağı: Ekran Bağımlılığının Bilimsel Temeli

Teknoloji bağımlılığı, davranışsal bağımlılıklar arasında yer alıyor. Yani, bağımlı olduğumuz şey bir madde değil, bir davranış. Ekran, beynimizdeki haz ve mutluluk merkeziyle doğrudan etkileşime giriyor. Sosyal medyada gezinirken salgılanan dopamin ve oksitosin hormonları, bize kısa süreli bir mutluluk veriyor. Bu mutluluk, tıpkı bir uyuşturucu gibi, bizi tekrar tekrar ekrana çekiyor.

Dijital bağımlılıkların kimyasal bağımlılıklardan hiçbir farkı yok. Hatta dijital bağımlılığı daha tehlikeli olarak görmek mümkün, çünkü daha masum gözüküyor ve ilerleyişi daha sinsi.

Çözüm Arayışları: Ekran Bağımlılığından Kurtulmanın Yolları

Peki bu girdaptan nasıl kurtulabiliriz? İşte bazı çözüm önerileri:

• Farkındalık: Öncelikle bağımlı olduğumuzu kabul etmek gerekiyor.
• Sınır Koymak: Uygulamalara süre sınırlaması koymak, interneti kapatmak gibi önlemler alabiliriz.
• Alternatifler Yaratmak: Ekranın yerini dolduracak anlamlı aktiviteler bulmalıyız. Örneğin, dil öğrenmek, kitap okumak, spor yapmak, doğayla iç içe olmak gibi.
• Profesyonel Yardım: YEDAM gibi danışmanlık merkezlerinden destek alabiliriz.
• Toplumsal Çözümler: Yerel yönetimlerin ve ilgili bakanlıkların bu konuda alan açması, ekonomik olarak dezavantajlı ailelere destek olması gerekiyor.
• Duyusal Oyunlar: Çocukları ekranlardan uzak tutmak için dokunarak ve kurgulayarak oyun oynamalarını teşvik etmeliyiz.

Dijital Okuryazarlık: Ekran Bağımlılığına Karşı En Büyük Silah

Bütün bu çözümlerin aslında tek bir amacı var: Dijital okuryazarlığı sağlamak. İnterneti sadece tüketmek yerine üretmek, kendi zamanımızı kontrol etmek ve yaratıcılığımızı geliştirmek.

Seçim Sizin

Belki de sadece bu dünyada verimli bir şekilde var olmanın bir yolunu bulmamız gerekiyor. Maruz kalmak yerine rol almak, kontrol edilmek yerine üretmeyi öğrenmek. Bunu yaparken de yaşamayı ve dokunmayı unutmamak.

Unutmayın, ekranın esiri olmak zorunda değiliz. Seçim bizim. Ekran bağımlılığına karşı savaş açmak ve hayatımızın kontrolünü ele almak mümkün. Yeter ki, ilk adımı atmaya cesaret edelim.